Μετά τη βιβλιοφαγία του Βασίλη, τους φαύλους κύκλους της Παλμύρας και τους βουβούς φίλους της Σωτηρίας, είναι η σειρά της Φαίδρας.

Σίγουρα ευχόμουν πως αυτό που έγινε τον Μάρτιο δεν θα ξαναγινόταν, αλλά βαθιά μέσα μου ήξερα πως η ευχή μου ήταν άσκοπη.

Η πρώτη καραντίνα (μα πόσο κιτς αυτή η λέξη!) πέρασε μελαγχολικά, όπως ένας κακός εφιάλτης, γιατί βρέθηκα αντιμέτωπη με έναν από τους μεγαλύτερους υπαρξιακούς μου φόβους: την κατ’ επιβολή απομόνωση και μοναχικότητα.

Σίγουρα δεν θα εκθειάσω τον άπλετο χρόνο που ξαφνικά είχα για να κάνω όσα ήθελα και δεν προλάβαινα πριν. Και ούτε σε αυτή την περίοδο υποχρεωτικής παραμονής στο σπίτι, θα το κάνω. Σίγουρα, ήταν πιο εύκολα διαχειρίσιμο, ωστόσο τα συναισθήματά μου δεν θα μου επέτρεπαν σε καμία περίπτωση να μετατρέψω αυτήν την μερική προσαρμογή, σε αποδοχή μίας νέας κανονικότητας. Και έπειτα από αυτό το συναισθηματικό παραλήρημα, θα μιλήσω για αυτά που με γέμισαν αισιοδοξία, με γοήτευσαν και με συνεπήραν, κάνοντας την παραμονή μου στο σπίτι λίγο πιο γλυκιά. 

Πάντα με μάγευε ο πολιτισμός. Δεν ήξερα αν ήθελα να δημιουργώ ή να αναπαράγω πολιτισμό, σίγουρα όμως ήξερα πως ήθελα να είμαι κομμάτι του. Και μέσα από τον πολιτισμό λοιπόν θα σας συστηθώ.

Τρία ολόκληρα βιβλία και κάποιες σκόρπιες σελίδες

Κάποια μέρα, ύστερα από δεκαπέντε μηνύματα στο Instagram, βρέθηκα στα κρυφά στον επάνω όροφο του Pikap, αυτής της όμορφης καφετέριας, παύλα βιβλιοπωλείου, παύλα ραδιοφωνικού σταθμού, παύλα gallery, που βρίσκεται κάποια βήματα πιο κάτω από το Υπουργείο Μακεδονίας – Θράκης.

Είχα συνεννοηθεί να παραλάβω δύο βιβλία μεταχειρισμένα, από συγγραφείς που δεν είχα ξαναδιαβάσει. Βέβαια, ύστερα από ένα μέτριο αμερικάνο, κάποιες ενδιαφέρουσες συζητήσεις και ένα ψαχούλεμα στις βιβλιοθήκες του, κατέληξα να φύγω με τρία υπέροχα βιβλία.

Πρώτα ξεκίνησα να διαβάζω το «Κόκκινο χορτάρι» του Boris Vian, Γάλλος συγγραφέας, τζαζίστας, ηθοποιός, μεταφραστής, τραγουδοποιός. Δεν είχα ξαναδιαβάσει Boris Vian και σίγουρα δεν περίμενα ένα μυθιστόρημα σαν κι αυτό. Η γραφή του είναι εξαιρετικά ιδιαίτερη και οι εικόνες που δημιουργεί στον αναγνώστη αρκετά ζωντανές και σχεδόν αληθοφανείς, παρόλο που εμπίπτει στην κατηγορία του φανταστικού. Αυτό που με ενθουσίασε στην ιστορία ήταν το αίσθημα πως ενώ διάβαζα, βυθιζόμουν σε ένα ταξίδι ψυχεδελικών εικόνων, συζητήσεων, εμπειριών.

Πολλές φορές δεν υπήρχε απόλυτη συνοχή στις προτάσεις, οι οποίες όμως ακολουθούσαν η μία την άλλη, χωρίς να διερωτώνται αν ταιριάζουν μεταξύ τους, απλούστατα γιατί ταίριαζαν, χωρίς καμία αμφισβήτηση, χωρίς κανένα ερωτηματικό. Μου άρεσε η διερεύνηση των υπαρξιακών ανησυχιών του συγγραφέα, οι οποίες αποτυπωνόταν μέσα από την ανάπτυξη των χαρακτήρων, τόσο των ανδρικών όσο και των γυναικείων.

Ο Boris Vian βρέθηκε αντιμέτωπος με μία σοβαρή καρδιαγγειακή πάθηση από πολύ νωρίς στη ζωή του και η διαρκής απειλή του θανάτου διαπερνάει όλα του τα έργα. Έτσι και στο κόκκινο χορτάρι, ο Βολφ, η Λιλ, ο Λαζουλί και η Φολαβρίλ αναζητούν τον εαυτό τους και παλεύουν με το νιχιλισμό και την ματαιοδοξία μέσα τους, ενώ παίζουν με μία χρονομηχανή και κάνουν αναγνωριστικά βήματα διεύρυνσης των σχέσεων μεταξύ τους.

«Επάγγελμα: Πόρνη» της Λιλής Ζωγράφου.

Όπως επισημαίνει και η ίδια στην πρώτη κιόλας σελίδα, δεν πουλά ύφος, στυλ, λογοτεχνία˙ καταθέτει γεγονότα και συμπτώματα της εποχής που ζει. Και έζησε σε μία εποχή που πόνεσε πολλούς ανθρώπους. Η Λιλή Ζωγράφου μέσα από τις αυτοβιογραφικές αφηγήσεις της και τα διηγήματα, περιγράφει μία πραγματικότητα στην περίοδο της χούντας στην Ελλάδα. Πολύ δυνατές αφηγήσεις, τόσο που δυσκολεύτηκα να πιστέψω – ή μάλλον δεν ήθελα να πιστέψω – ότι μία γυναίκα στάθηκε τόσο δυνατή, ώστε να βιώσει όλα αυτά και να βρει το κουράγιο να τα αφηγηθεί, άλλοτε με ένα κυνικό χιούμορ και άλλοτε με μία σκληρή δόση ωμού ρεαλισμού.

Οι εμπειρίες της είναι τόσο τραυματικές, βάρβαρες και βίαιες, και αντί να την κάνουν να καταρρεύσει, αποφασίζει να αντεπιτεθεί και να εκδικηθεί για τον βιασμό της μεταφορικά και κυριολεκτικά, με όσα μέσα διαθέτει. Ένα βιβλίο άκρως φεμινιστικό, άκρως λυπηρό, άκρως ωμό, άκρως απαραίτητο. 

Τρίτο και φρεσκοτελειωμένο, το βιβλίο «Φιρντάους» της El-Saadawi Nawal.

«Σαράντα χρόνια μετά την πρώτη κυκλοφορία του, το βιβλίο αυτό παραμένει το ίδιο φρέσκο, δυνατό και απαραίτητο», έγραψε η Guardian και έχει απόλυτο δίκιο. Ένα βιβλίο τόσο επίκαιρο, μία ιστορία τόσο ωμή, τόσο αληθινή, τόσο πραγματική. Η Φιρντάους προσπαθεί να επιβιώσει και να βρει τον εαυτό της σε μία ακραία φαλλοκρατική κοινωνία, αντικατόπτρισμα της οποίας υπάρχει ακόμα και σήμερα σε 35 χώρες σε όλο τον κόσμο, όπου η θέση της γυναίκας είναι τόσο ανύπαρκτη που η σωματική άσκηση βία δεν είναι παράνομο να διαπραχθεί. Άλλη μία γυναίκα που βίωσε πράγματα, που η τύχη μας δεν μας επιτρέπει να φανταστούμε ότι έστω και λίγο μπορεί όντως να συμβαίνουν.

Η Φιρντάους είναι κάτι παραπάνω από ένα φεμινιστικό αφήγημα: είναι μία βαθύτερη διερεύνηση της ύπαρξης και της συνύπαρξης, που στηρίζεται σε τρία επίπεδα, στην γνώση του εαυτού, στην κατανόηση του κόσμου, στην διαίσθηση της θέσης του εαυτού στον κόσμο αυτό.

Οι σκόρπιες σελίδες ήταν από το βιβλίο «Η αβάσταχτη ελαφρότητα της ύπαρξης» του Μίλαν Κούντερα. Ένα βιβλίο που αγαπώ τόσο πολύ που στην ερώτηση, αν ήσουν ναυαγός, ποια πράγματα θα έπαιρνες μαζί σου στη λέμβο, η «ελαφρότητα» θα ήταν ένα από αυτά. Δεν θα αναλύσω την αγάπη μου ούτε για το βιβλίο, ούτε για τον Κούντερα, θα αφήσω τον ίδιο να το κάνει μέσα από τις δύο αγαπημένες μου προτάσεις: «Προτού περιπέσουμε σε λήθη, θα έχουμε μετατραπεί σε κιτς. Το κιτς είναι ο ενδιάμεσος σταθμός μεταξύ ύπαρξης και λήθης».

Ένα φεστιβάλ και πολλές ταινίες

Από τις 5 έως τις 15 Νοεμβρίου, το 61ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, έλαβε χώρα ηλεκτρονικά και κράτησε συντροφιά τα βράδια και κάποια πρωινά μου. Είναι πολλά που μπορώ να πω για το φεστιβάλ, ωστόσο θα μείνω στο δικό μου best of των ταινιών που πρόλαβα να δω. Η ταινία Mustang, ή στα ελληνικά οι Ατίθασες, είναι μία τούρκικη ταινία του 2015, σε σκηνοθεσία της Deniz Gamze Ergüven.

Πέντε νέα κορίτσια βρίσκονται ξαφνικά έγκλειστα στο σπίτι της γιαγιάς και του θείου τους, ύστερα από μία παρεξηγημένη συμπεριφορά τους, η οποία χαρακτηρίστηκε από τον κοινωνικό τους περίγυρο ως ανήθικη. Η Ergüven παρουσιάζει τόσο ξεκάθαρα την πατριαρχική καταπίεση που υφίστανται ακόμα και σήμερα τα κορίτσια και οι γυναίκες σε ένα μουσουλμανικό κράτος, και με ένα δυναμισμό στο σενάριο και την σκηνοθεσία, προσπαθεί να διερευνήσει τα όρια της αντίστασης μέσα από τις ιστορίες των πέντε πρωταγωνιστριών. Πρόκειται για μία συγκινητική ταινία, τόσο αυθεντική και αληθινή, γραμμένη και σκηνοθετημένη από γυναίκες, με μία αισιόδοξη ματιά για το μέλλον. 

Θα μιλήσω για ακόμα μία ταινία που είδα αυτή την περίοδο και με άγγιξε. Πρόκειται για την «Δασκάλα», μία ταινία του 2016, σλοβάκικης παραγωγής. Ο Jan Hřebejk του υποψήφιου για Oσκαρ «Divided We Fall» επιστρέφει με μια ακόμα απολαυστική σάτιρα για το πρόσφατο παρελθόν της Τσεχίας, επιστρατεύοντας το χιούμορ για να διατυπώσει ένα εύστοχο όσο και διαχρονικό πολιτικό σχόλιο. Μέσα από συνεχόμενα flashbacks, βλέπουμε μία ιδιόρρυθμη – οσφυοκαμπτική – σχέση μεταξύ μίας δασκάλας και των γονιών των μαθητών της, στην Μπρατισλάβα της δεκαετίας του ’80.

Μία ταινία ιστορική, που εμπνέεται από το παρελθόν του σεναριογράφου και πολιτική, κάνοντας ξεκάθαρες τις ταξικές διαφορές στα κομμουνιστικά καθεστώτα, αφού δεν την πληρώνουν μόνο οι αντιρρησίες αλλά και όσοι κάνουν πιο ταπεινές δουλειές).

Αυτό που την ξεχωρίζει είναι πως ο Hřebejk δεν στοχεύει να κάνει μία κριτική στον κομμουνισμό αυτόν καθ’ αυτό, αλλά μάλλον σε όλα τα οικονομικά συστήματα, που αδυνατούν αν εξαλείψουν την ευνοιοκρατία, την ανισότητα και την αδικία.

Και κάπου εδώ λέω να κλείσω αυτό το κεφάλαιο του ημερολογίου. Φυσικά, είναι πολλά ακόμα που διάβασα, είδα, παρακολούθησα και άκουσα, γιατί φυσικά ο πολιτισμός δεν έχει τέλος. Ένα Vol. II πιστεύω ότι επιβάλλεται, γιατί έχω πολλά ακόμα που θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας. Μέχρι τότε, χάρηκα γι’ αυτή την πρώτη γνωριμία μας.

Της Φαίδρας Γατσαρούλη

Μιας και φτάσατε μέχρι εδώ θυμηθείτε πως μπορείτε να διαβάσετε και άλλα άρθρα μας από την πιο φωνακλάδικη συντακτική ομάδα, μπορείτε να δείτε illustration και comic που φτιάχνουμε.

Μπορείτε να μας βρείτε σε Instagramκαι Facebook, να διαβάσετε το webcomic μας NoHeroes! και να μας στηρίξετε στο Patreon μας!